Συγκλονιστική συνέντευξη του συντρόφου Andrew από την Ουκρανία. Μεταφράστηκε από την αγγλική εκδοχή που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Endnotes: https://endnotes.org.uk/other_texts/en/andrew-letters-from-ukraine-part-1
Η ακόλουθη συνέντευξη διεξήχθη από την Tous Dehors στις 18.03.2022. Σηματοδοτεί την έναρξη μιας εβδομαδιαίας σειράς που θα δημοσιεύουμε διαδοχικά.
– Θα μπορούσατε να μας μιλήσετε αρχικά για τη ζωή σας πριν από τον πόλεμο;
Προέρχομαι από το Χάρκοβο, το οποίο βρίσκεται στην Ανατολική Ουκρανία, λίγα μόνο χιλιόμετρα από τα σύνορα, αλλά πέρασα τα τελευταία χρόνια σπουδάζοντας στη Λβιβ. Όλη μου η οικογένεια και οι συγγενείς μου είναι επίσης από το Χάρκοβο και πριν μετακομίσω στη Λβιβ μιλούσα καθημερινά ρωσικά: Το Χάρκοβο είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου ρωσόφωνο, αλλά όπως βλέπουμε αυτή τη στιγμή, αυτό δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε φιλορωσικές θέσεις. Σπουδάζω πληροφορική: εν μέρει επειδή αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να μην παίρνεις μισθό φτώχειας στην Ουκρανία και ίσως μπορέσεις να μεταναστεύσεις (να “δραπετεύσεις “[1]) κάποια στιγμή- εν μέρει επειδή μου αρέσει ο προγραμματισμός χαμηλού επιπέδου και η τεχνολογία γενικότερα, και με ενδιαφέρουν οι τρόποι με τους οποίους η καπιταλιστική νεωτερικότητα καθορίζει την ανάπτυξη της τεχνολογίας, ενώ παράλληλα επιτρέπει πιο απελευθερωτικές χρήσεις.
Πέραν αυτού, με ενδιαφέρει ο κομμουνισμός, και δεδομένου ότι η προσπάθεια να διακρίνουμε τους κομμουνιστικούς μας ορίζοντες απαιτεί την κατανόηση του κεφαλαίου και της ιστορίας γενικότερα, με ενδιαφέρουν οι τρόποι με τους οποίους μια αναδυόμενη παγκόσμια αγορά, μια “δεύτερη δουλοπαροικία” και η ιμπεριαλιστική επέκταση έχουν διαμορφώσει τη γη στην οποία μεγάλωσα. Προσπαθώ να κατανοήσω τους τρόπους με τους οποίους συγκροτηθήκαμε, από την ιστορία του αργού και άνισου καπιταλιστικού εκσυγχρονισμού του άξονα Αγία Πετρούπολη-Ιουζόβκα-Οδησσός, μέχρι τον σοβιετικό εκσυγχρονισμό, και μαθαίνοντας από τα απελευθερωτικά κινήματα που αγωνίστηκαν ενάντια στην κυριαρχία του γαιοκτήμονα, του καπιταλιστή και του γραφειοκράτη.
– Ποια ήταν η αντίδρασή σας κατά τις πρώτες ημέρες της εισβολής; Αιφνιδιαστήκατε ή περιμένατε μια ρωσική στρατιωτική επιχείρηση αυτού του μεγέθους;
Παρόλο που είχα προετοιμαστεί για το ενδεχόμενο αυτό (μάζεψα τα πιο απαραίτητα πράγματα και τα χαρτιά μου, φρόντισα ώστε η οικογένειά μου στο Χάρκοβο να έχει σχέδια εκκένωσης), δεν πίστευα ότι επρόκειτο να συμβεί μια εισβολή μεγάλης κλίμακας. Υπέθεσα ότι η Ρωσία επρόκειτο να διεξάγει προηγουμένως μια μαζική εκστρατεία παραπληροφόρησης, όπως έκανε το 2014 πριν από την εισβολή στην Κριμαία και το Ντονμπάς. Ωστόσο, όπως τελικά αποδείχθηκε, η μυστικότητα των σχεδίων εισβολής κατέστησε αυτούς τους “δείκτες προπαγάνδας” αναξιόπιστους και τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης έπρεπε αντ’ αυτού να βασιστούν σε μακροχρόνιες εκστρατείες παραπληροφόρησης που ξεκίνησαν το 2014. Ελέγχοντας καθημερινά τα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης και μη βλέποντας καμία σημαντική αύξηση των προκλήσεων, σκέφτηκα ότι τα στρατεύματα που σταθμεύουν κοντά στα σύνορα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως μοχλός πίεσης για να πείσουν την Ουκρανία και το ΝΑΤΟ να διαπραγματευτούν όρους πιο αποδεκτούς από τη Ρωσία. Συνολικά, υπήρχαν μερικοί άνθρωποι που αντιδρούσαν υπερβολικά σε κάθε νέα δορυφορική φωτογραφία ρωσικών στρατιωτικών βάσεων, αλλά η πλειοψηφία συνήθισε το γεγονός ότι η Ρωσία διεξάγει πόλεμο στα ανατολικά και πάντα ήθελε πολύ περισσότερα.
Αλλά πιο θεμελιωδώς, νομίζω ότι κανείς δεν θα μπορούσε να είναι προετοιμασμένος για αυτό που θα ερχόταν. Ακόμα κι αν επισήμαινες ότι η ρωσική εισβολή συνεχίζεται ήδη εδώ και οκτώ χρόνια, ακόμα κι αν έβλεπες την καθημερινή ζωή που διέπεται από τη συσσώρευση αιματοβαμμένων εμπορευμάτων και τις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες ως έναν συνεχιζόμενο εμφύλιο πόλεμο, τίποτα δεν μπορούσε να σε προετοιμάσει για εκείνο το πρωινό, όταν οι σειρήνες της αεροπορικής επιδρομής έσκασαν τελικά μέσα από την ομίχλη του ονείρου. Πρώτα, οι λέξεις διείσδυσαν στο μισοσυνειδητό μου μυαλό και εξερράγησαν μέσα μου, καθώς δεν ήμουν ακόμα σίγουρος για την κλίμακα των πραγμάτων. “Όλα τα στρατιωτικά αεροδρόμια έχουν καταστραφεί”, άκουσα και θυμήθηκα όλους τους χάρτες με τις κόκκινες κουκκίδες γύρω από τα σύνορα, “τα τανκς είναι στις πόλεις” ηχούσε ακόμα στο κεφάλι μου καθώς μάζευα γρήγορα τα πράγματά μου. Το σώμα μου αρνιόταν να συνεργαστεί, κάθε ήχος δεκαπλασιαζόταν και δεν μπορούσα να ηρεμήσω ούτε δευτερόλεπτο, ξεφυλλίζοντας τις ειδήσεις και στέλνοντας μηνύματα σε φίλους καθώς βημάτιζα στο διαμέρισμα. Σε αυτή την κατάσταση πέρασα τις επόμενες ημέρες, αλλά τελικά η ρωσική προέλαση επιβραδύνθηκε και πολλοί άνθρωποι ηρέμησαν μαζί της.
Η οικογένειά μου ήταν αρκετά τυχερή ώστε να φύγει από το Χάρκοβο νωρίς το πρωί μετά τις πρώτες σειρήνες, και αφού οι φίλοι μου πέρασαν τα πολωνικά σύνορα, ενώθηκα με την οικογένειά μου και βρισκόμαστε ακόμα στη Δυτική Ουκρανία, σε σχετική ασφάλεια, μαζί με κάποιους συγγενείς που κατάφεραν να απομακρυνθούν από το Χάρκοβο λίγες μέρες αργότερα. Δεδομένου ότι είμαι στρατεύσιμος, η παραμονή στην Ουκρανία είναι η μόνη επιλογή για μένα. Δεν είμαστε ακόμη σίγουροι για τις μελλοντικές μας ενέργειες, αυτό εξαρτάται από το πόσο θα διαρκέσει αυτός ο πόλεμος και αν θα έχουμε σπίτι για να επιστρέψουμε.
– Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένας πόλεμος σηματοδοτεί τη διακοπή της κανονικής πορείας της ζωής και την επικράτηση της κατάστασης εξαίρεσης. Κατά τη γνώμη σας, σε ποιο βαθμό η τρέχουσα κατάσταση αλλάζει την ουκρανική κοινωνία; Διατηρούνται και εντείνονται οι παλιές πολιτικές και κοινωνικές διαιρέσεις; Ή, αντίθετα, γινόμαστε μάρτυρες μιας ραγδαίας αναδιάρθρωσης κατά μήκος νέων διαχωριστικών γραμμών;
Ακόμη και εκείνοι που δεν έχουν πάρει το μάθημα ότι η κατάσταση έκτακτης ανάγκης είναι ο κανόνας, βλέπουν μια προφανή όξυνση των υφιστάμενων διαχωριστικών γραμμών. Δεν είναι τυχαίο ότι οι άνθρωποι που παρέμειναν στις κατεχόμενες και περικυκλωμένες πόλεις είναι δυσανάλογα φτωχοί και συχνά ηλικιωμένοι, παρόλο που γίνονται σημαντικές προσπάθειες να παρουσιαστούν οι εργαζόμενοι στις υπηρεσίες που σβήνουν τις φωτιές και καθαρίζουν τους δρόμους, όλα αυτά υπό ασταμάτητο βομβαρδισμό, ως ήρωες πατριώτες. Αλλού, οι άνθρωποι κοιμούνται στα χωράφια λόγω των τεράστιων ουρών στα σύνορα και κάποιοι απορρίπτονται εντελώς επειδή έχουν την ατυχία να προέρχονται από την Αφρική ή τη Μέση Ανατολή. Πολλοί έχουν αποφασίσει να εγκαταλείψουν την εργασία τους, οπότε καθώς η κυβέρνηση προσπαθεί να παρακινήσει τους ανθρώπους στις “ειρηνικές” περιοχές να επιστρέψουν στην κανονικότητα, οι μέχρι πρότινος “αναγκαίες” και “λογικές” δομές και μηχανισμοί γίνονται όλο και πιο επιβλαβείς.
Είναι δύσκολο να αρνηθεί κανείς ότι η τρέχουσα κατάσταση εξυπηρετεί σίγουρα τις αντιδραστικές δυνάμεις: οι στρατιωτικοποιημένες εθνικιστικές ομάδες λαμβάνουν περισσότερη υποστήριξη και γίνονται όλο και πιο “mainstream”, και οι προοδευτικοί φιλελεύθεροι ξέχασαν τους “αγώνες” τους και ρίχτηκαν με όλη τους την ενέργεια στην υποστήριξη του κρατικού μηχανισμού. Αλλά βλέπω επίσης πολλές ευκαιρίες για ριζοσπαστικοποίηση, καθώς ο στρατός και η αστυνομία, επιστρατεύοντας ανθρώπους και μη επιτρέποντας στους άνδρες να βγουν από τη χώρα, συλλαμβάνοντας και σκοτώνοντας όσους κάνουν λεηλασίες, αποκαλύπτουν το ενδιαφέρον τους για την προστασία του νόμου καθεαυτού και όχι για την επιβίωσή μας. Μόλις καταλάβεις ότι το σύστημα στο οποίο ζούμε είναι η αιτία αυτής της φρίκης, ότι τρέφεται από αυτή τη βία, μόλις το νιώσεις στο πετσί σου, είναι πραγματικά δύσκολο να ακούς ανθρώπους που παρουσιάζουν τα ουκρανικά δεινά ως μόνιμα και προτείνουν πολιτικά ημίμετρα.
Η ουκρανική κυβέρνηση και τα ΜΜΕ παρουσιάζουν την εισβολή ως ένα “φυσικό”, μυθικό γεγονός. Ο υπουργός Υγείας μεταπήδησε εύκολα από την αναφορά του αριθμού των ανθρώπων που μολύνθηκαν και πέθαναν από τον Κόβιντ, στην αναφορά του αριθμού των δολοφονημένων παιδιών. Ο πόλεμος και η πανδημία διαχωρίζονται έτσι από την κανονικότητα, τα αίτια και οι συνέπειές τους από τη συγκρότηση του ίδιου του κράτους και του κόσμου γενικότερα: πρόκειται για ανεξέλεγκτους κατακλυσμούς. Η μαζική δολοφονία του ουκρανικού άμαχου πληθυσμού περιγράφεται ως μη πολιτική, προέρχεται από έναν απάνθρωπο, γενετικά καθορισμένο και μεταδοτικό πληθυσμό ρωσικών “ορκ”. Το ουκρανικό κράτος προσπαθεί απλώς να επιβιώσει εδώ, και είναι προδοσία να μην προτάξεις το σώμα σου για να το προστατέψεις.
Αυτό που χαρακτηρίζει περαιτέρω την παρούσα κατάσταση, μετά από μια σκόπιμη λανθασμένη απόδοση των αιτιών της (“ο πόλεμος δεν μπορεί δυνητικά να είναι μέρος της κανονικότητας, ο φασισμός δεν είναι μια σταθερά σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία, είναι εκτός αυτής”) είναι η παντελής απουσία λύσεων από τους εθνικιστές και τους φιλελεύθερους. Οι εκκλήσεις για αποζημιώσεις (που είναι απλώς συγκαλυμμένες εκκλήσεις για μαζική γενοκτονία των “ενόχων” Ρώσων), οι εκκλήσεις για δολοφονία του Πούτιν, δείχνουν ότι η αυτοκρατορική διάταξη του κόσμου αναμένεται να είναι αιώνια, μπορούμε μόνο να ελπίζουμε σε μικρές ανακατανομές. Η οικονομική βοήθεια για την Ουκρανία είναι σημαντική, αλλά οι προσδοκίες ότι η Ουκρανία θα βιώσει μια οικονομική αναζωογόνηση λόγω του “υψηλού πατριωτισμού” και της “εθνικής ενότητας” μετά τον πόλεμο είναι αβάσιμες. Όλα αυτά είναι απλώς μη λύσεις, αφού αυτός ο πόλεμος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το κεφάλαιο και δεν είναι απλώς ένα σφάλμα στην κανονική του λειτουργία. Και ενώ μια συνθήκη ειρήνης ή ο θάνατος του Πούτιν μπορεί να σταματήσει αυτόν τον πόλεμο εδώ και τώρα, δεν θα εμποδίσουν τη Ρωσία να αστυνομεύσει την μετασοβιετική γεωγραφική περιοχή στο μέλλον.
Μόνο ένα μαζικό κίνημα και στις δύο πλευρές του μετώπου και στους ίδιους τους στρατούς, προερχόμενο από μια σπίθα που ίσως δεν μπορούμε να περιμένουμε αυτή τη στιγμή, θα μπορέσει να βάλει ένα τέλος στον κόσμο που έφερε τον πόλεμο τόσο κοντά στον αυτοκρατορικό πυρήνα για πρώτη φορά μετά από χρόνια. Απορρίπτω τις κατηγορίες της αθωότητας και της ενοχής που χρησιμεύουν για να δικαιολογήσουν την ξενοφοβία και τη γενοκτονία, αντίθετα θα πρέπει να επιδιώξουμε να επεκτείνουμε τις νησίδες της αντίστασης του άμαχου πληθυσμού και να οικοδομήσουμε οικουμενικές κοινότητες. Ο ιμπεριαλισμός δεν μπορεί να διαχωριστεί από τον οικονομικό εθνικισμό που τον κινεί, και η διαχείριση των πληθυσμών που εγκαταλείπει εκατομμύρια ανθρώπους στον θάνατο από τον Κόβιντ, τον πόλεμο ή την κλιματική αλλαγή είναι ο τρόπος διακυβέρνησης κάτω από τον οποίο ζούμε, και τα δύο μπορούν να ξεπεραστούν μόνο σε μια επανάσταση που κατασκευάζει έναν ριζικά νέο κόσμο.
– Η ερώτησή μου μπορεί να σας φαίνεται αφελής, αλλά τι έχει απομείνει από το κίνημα Euromaidan του 2013; Μήπως η από τα κάτω προς τα πάνω κινητοποίηση ενός αυξανόμενου ποσοστού του πληθυσμού το επανενεργοποίησε με κάποιο τρόπο; Ο πόλεμος της προσάρτησης μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας είναι συνδεδεμένος με παλαιότερα γεγονότα. Με την Πορτοκαλί Επανάσταση το 2004 και στη συνέχεια με το Μαϊντάν το 2014, η Ουκρανία έγινε μάρτυρας δύο διαδοχικών κινημάτων που οδήγησαν στην πτώση του φιλορωσικού καθεστώτος. Θα μπορούσατε να κάνετε μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία των ουκρανικών κοινωνικών κινημάτων των τελευταίων δύο δεκαετιών και ειδικότερα στους τρόπους με τους οποίους το καθεστώς Πούτιν αντιτάχθηκε σθεναρά σε αυτά;
Δεν νομίζω ότι το κίνημα Euromaidan θα πρέπει να αποτελέσει το σημείο εκκίνησης για την ανάλυση της τρέχουσας κατάστασης. Οι διαδηλώσεις του 2004 εξακολουθούν να παγιδεύονται στο ρόλο ενός “προοδευτικού κινήματος κατά της διαφθοράς”. Αυτό που σήμερα αποκαλείται “Πορτοκαλί Επανάσταση” κινητοποίησε επίσης εθνικιστικές τροπές σε μια προσπάθεια να οριστεί μια ξεχωριστή ουκρανική ταυτότητα. Επιπλέον, εμπέδωσε βαθιά την ιδέα ότι η διαφθορά είναι η αιτία της ουκρανικής στασιμότητας και όχι απλώς ένα από τα συμπτώματα της χαμηλής κερδοφορίας σε ένα μετασοσιαλιστικό κράτος. Νομίζω ότι κάθε αριστερό κίνημα που θεωρεί τη διαφθορά ως τον κύριο στόχο του αγώνα του δίνει μια ήδη χαμένη μάχη στο έδαφος του εχθρού.
Μετά από μια σχετικά ειρηνική Πορτοκαλί Επανάσταση που πάντα στόχευε μόνο στην αναγνώριση των εκλογικών αποτελεσμάτων, τα χειμερινά γεγονότα του 2013-14 έδειξαν ότι μπορεί να υπάρξει ένα μαζικό κίνημα ικανό να πολεμήσει την αστυνομία στην μετασοβιετική γεωγραφική περιοχή. Το ίδιο το Euromaidan δεν μπορεί να ταξινομηθεί εύκολα. Οι διεκδικήσεις της διαμαρτυρίας ήταν πολλαπλές και ο πολύ συγκρουσιακός χαρακτήρας του κινήματος εντάθηκε παράλληλα με την ολοένα και πιο βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων από την αστυνομία. Οι διαδηλωτές δεν ήταν όλοι ακροδεξιοί αγωνιστές, αλλά δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι πολλοί από αυτούς κατέληξαν να συμφωνούν με σχετικά μικρές ναζιστικές ομάδες και ότι επηρεάστηκαν από τις τακτικές τους στο δρόμο, καθώς και από το λόγο τους.
Μετά το Μαϊντάν, η δεξιά ρητορική συνέχισε να γίνεται κυρίαρχη, πολύ περισσότερο που πολλοί φιλελεύθεροι θεώρησαν σκόπιμο να “οικειοποιηθούν” με υπερηφάνεια τους ισχυρισμούς του Πούτιν ότι η Ουκρανία είναι γεμάτη από “οπαδούς του Μπαντέρα”.[2] Είμαι σχετικά απαισιόδοξος όσον αφορά τις προοπτικές των δομών αλληλεγγύης που αναδύθηκαν μετά την εξέγερση. Η ιστορία μετά το Μαϊντάν είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι δεξιές πολιτοφυλακές κατάφεραν να εδραιώσουν την εξουσία τους στους δρόμους, δημιουργώντας ισχυρές διασυνδέσεις με τον στρατό, την αστυνομία και το κράτος, ακόμη και παρουσία σε αυτά – ενώ οι διάφορες αναρχικές ομάδες εξαφανίστηκαν σιγά σιγά ή ακόμη έγιναν και οι ίδιες πατριωτικές.
Το Μαϊντάν και η επακόλουθη ρωσική εισβολή στο Ντονμπάς οδήγησαν στην εμφάνιση ενός γιγαντιαίου δικτύου εθελοντών. Τότε όπως και τώρα, οι πολιτικές πρωτοβουλίες που κατευθύνονται προς την ενίσχυση του στρατού θεωρούνται εξαιρετικά δημοφιλείς. Αυτά τα συχνά απολιτικά δίκτυα κατέληξαν να εξοπλίζουν δεξιά τάγματα, τα οποία δημιούργησαν τα δικά τους κέντρα εκπαίδευσης. Στρατολογούν επίσης ενεργά νέους ανθρώπους, πολύ πρόθυμους να χτυπήσουν queer άτομα στους δρόμους.
Αυτό που δεν θα δείτε σε καμία από τις σημερινές πολεμικές ανταποκρίσεις, που πάντα επαινούν τις στρατιωτικές επιδόσεις της Ουκρανίας, και αυτό που οι άνθρωποι γενικά δεν καταλαβαίνουν, είναι ότι η εκπαίδευση, η συντήρηση και ο εξοπλισμός του ουκρανικού στρατού, μαζί με τις πιστωτικές απαιτήσεις του ΔΝΤ, είναι η δομική αιτία για το ξεκλήρισμα των νοσοκομείων, των σχολείων και των πανεπιστημίων, καθώς επίσης για την καθήλωση των συντάξεων σε επίπεδο φτώχειας και για το πάγωμα των μισθών του δημόσιου τομέα. Η λιτότητα είναι το μέλλον που περιμένει την Ουκρανία αν ποτέ γίνει δεκτή στην ΕΕ.
Μετά το Μαϊντάν, η ριζοσπαστική πολιτική δράση περιορίστηκε είτε στη συμμετοχή σε μία από τις παρακείμενες στο στρατό πολιτοφυλακές είτε σε αγώνες για δικαιώματα. Χωρίς να εγκαταλείψουν τις πιο βασικές ριζοσπαστικές θέσεις της βοήθειας προς τους πρόσφυγες καθώς και προς τους Ουκρανούς και Ρώσους αντιφρονούντες, οι ριζοσπάστες σήμερα πρέπει να εργαστούν για να σπάσουν την εικόνα ενός “πατριωτικού πολέμου” που έχει κατασκευάσει το κράτος. Με αυτόν τον πόλεμο και τα επακόλουθά του, θα δούμε μεγάλη καταστολή και στις δύο πλευρές των συνόρων, και τελικά είναι οι πρόσφυγες που καίνε τις οικονομίες τους και μαζεύουν όλο και μεγαλύτερα χρέη που θα σηκώσουν το βάρος. Η προσπάθεια να προσκολληθούμε στα απομεινάρια του νόμου και του κεφαλαίου, ακόμη και όταν τα τανκς έρχονται, αποκαλύπτει ακόμη περισσότερο το γεγονός ότι η ανθρώπινη αναπαραγωγή παραμένει ένα υποπροϊόν της αναπαραγωγής του κεφαλαίου.
Σημειώσεις
[1]. Στα ουκρανικά η λέξη “μεταναστεύω” έχει και τη σημασία “δραπετεύω”.
[2]. Ο Μπαντέρα ήταν εθνικιστής ηγέτης και συνεργάτης των Ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτή η ατυχής “οικειοποίηση” των αιτιάσεων του Πούτιν φαίνεται, για παράδειγμα, στην εμφάνισή queer εθνικιστικών οργανώσεων που αυτοαποκαλούνται ανοιχτά “queer μπαντεριστές”.